”En önemli özelliğimin şeyleri diğer insanlardan farklı görmek olduğunu düşünüyorum.”

NASA’nın kullandığı Filtergraph’ın mucidi ve otizm spektrumundan olan Dan Burger 

Nöroçeşitlilik, insan beyninde sosyalleşme, öğrenme, dikkat, duygudurum ve diğer zihinsel işlevleri etkileyen farklılıkların patolojik olmadığı fikrine dayanır. İnsanlar çevrelerindeki dünyayı birçok farklı şekilde deneyimler ve onunla etkileşim kurar. Düşünmenin, öğrenmenin ve davranmanın tek bir ”doğru” yolu yoktur. Beyinlerimizin birbirinden farklı çalışması eksiklik değildir. Ancak nörofarklılığa sahip bireyler hayatta daha fazla zorlukla karşılaşır ve çoğu zaman da dışlanırlar. Gelişmiş toplumlarda ise farklılıklar kucaklanır ve hayata katılabilecekleri daha fazla fırsatla karşılaşma imkanları olur. Çünkü çeşitliliğin zenginlik kattığı bilinir.

Otizm spektromu, down sendromu disleksi gibi özel öğrenme güçlükleri, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), turet sendromu, kekemelik ve daha fazlasını içeren nöroçeşitlilik, iş dünyasında henüz hak ettiği ilgiyi görmüyor. Cinsiyet, ırk, yaş gibi Çeşitlilik ve Kapsayıcılık stratejileri kapsamında ağırlıklı odaklanılan gruplar arasında yer almıyor. Az sayıda şirket nöroçeşitliliğe eğilmeye başladı. Örneğin JP Morgan Chase’in ”Otizm İşe Alım” programı kapsamında işe alınan bireylerin, şirkette beş veya 10 yıldır çalışan çalışanlardan ortalama yüzde 90 ila yüzde 140 daha üretken olduğu ölçümlendi. (*) Doğru işe yerleştirildiğinde nöroçfarklılığa sahip bireyler yüksek başarı gösteriyor. Şirkete sadakatleri daha yüksek; empati, yaratıcılık ve benzersiz bakış açılarını getiriyorlar.

NASA’nın kullandığı çok çeşitli veri kümelerini görselleştirmek için kullanılan bir web platformu olan Filtergraph’ın mucidi ve otistik olan Dan Burger şöyle diyor: ”En önemli özelliğimin şeyleri diğer insanlardan farklı görmek olduğunu düşünüyorum.” (*) Farklılık ve büyüme yaratmak isteyen şirketlerin aradığı da tam olarak bu değil mi? Ancak bu benzersiz yetenek kaynağı henüz tam olarak keşfedilmiş ve değeri anlaşılmış değil.  ”Aday göz teması kurmuyor” diyerek otizm spektrumundan bir bireyin üstünün çizildiği iş görüşmelerini, ya da disleksik (okuma yazma güçlüğü) bir kişiye doldurması için formların verildiği işe alım süreçlerini bir düşünün. Diğer yandaysa nörofarklılığa sahip kişilerin adapte olabilmesi için, işyerlerini düzenleyen, çalışma arkadaşlarına eğitim veren şirketler var. Bu şirketler henüz az sayıda, ancak nöroçeşitliliğin teknoloji geliştirmede, veri sıralamada, yüksek odaklılık gereken işlerde faydasını görüyorlar.

Dünya nüfusunun yüzde 10 ile 20 arasının nörofarklı bireylerden oluştuğu düşünülüyor. Bu kişilerden, örneğin otistiklerin İngiltere’de yüzde 22’si, ABD’de yüzde 15’i tam zamanlı işlerde çalışıyor.(*)  Türkiye’de ise bu oran yüzde birin altında. Daha fazla sayıda istihdamın sağlanması için bazı şirketlerin öncülük etmesi, başlattığı programları ve sonuçları paylaşması çok önemli. Önyargıları kırmak, yetenek kazanım süreçlerini yeni tasarlamak, nöroçeşitliliği işgücüne katmak için ikna etmemiz gerekiyor. ”Böyle gelmiş böyle gider” demeyenlerin çoğalacağına, farklılıkların zenginlik kattığının öğrenileceğine inanıyorum.

Nöroçeşitlilikle kazanan şirketlerden örnekler:

MICROSOFT

Microsoft Nöroçeşitlilik İşe Alım programını uyguluyor. Yazılım mühendisi, veri bilimci, hizmet mühendisi gibi tam zamanlı işlerle birlikte,  finans ve pazarlamadaki pozisyonları da sunuyor.  Otizmli bir kişi işe başlamadan önce, ekibindeki diğer tüm çalışanlara Otizm Farkındalık Eğitimi vererek, iş ortamını otizmli bir kişinin rahat edebileceği ve kapsayıcı bir şekilde geliştiriyor.

Bilgi: Microsoft Nöroçeşitlilik İşe Alım Programı

SAP

Yazılım sektöründen Alman menşeli SAP, dünyada otizm işe alım programını başlatan ilk şirket. SAP İş Yerinde Otizm programı ile  insan kaynaklarından veri korumaya, yazılım geliştirmeden müşteri desteğine kadar 28 farklı rolde otizm spektrumundaki meslektaşları için 16 ülkede iş fırsatları sunuyor. Hedefi tüm çalışanlarının yüzde 1’inin otistik spektrumdan olması. SAP, Otizm Kapsayıcılık Ağı ve bir çalışan kaynak grubu da kurdu.

Bilgi: SAP İşyerinde Otizm Programı

EKER

Eker’in Tohum Otizm Vakfı’yla birlikte hayata geçirdiği iş modelinin amacı otizmli yetişkinlerin iş koçu desteğiyle verimli ve bağımsız bir şekilde çalışabileceklerini tüm işverenlere ve kamuoyuna göstermektedir. Eker 12 otizmli çalışan, 4 iş koçu, 2 süpervizör çalıştırmaktadır. Otizmli çalışanlar, 2021 yılında çalışma hızlarını %191 arttırdı; toplam 46.380.985 ürünün tüketici ile buluşmasına destek verdi.

Bilgi: Otizmli Bireyler İşgücünde

VIRGIN

Virgin Grubu’nun Kurucusu Richard Branson dislektik olduğunu ve bu avantajını Virgin’i kurarken kullandığını açıkladı. Made by Dyslexia kampanyasını destekleyerek dünyanın disleksiyi bir problem değil, farklılık olarak görmesini amaçladı. Kampanyada, LinkeDin disleksiyi bir beceri olarak tanımladı. Bu kampanya disleksi hakkında pozitif düşünenlerde % 1,562 artış sağladı.

Bilgi: Made by Dyslexia

DELL

Amerika merkezli IT şirketi Dell  otizmlilere tam zamanlı iş imkanları sunuyor. Bunun için işe alım sürecini yeniden tasarlayan Dell, siber güvenlik, veri analizi, yazılım mühendisliği ve yapay zeka genelinde kritik pozisyonları nöroçeşitlilik spektrumundan yeteneklerle doldurdu.

Bilgi: Dell Nöroçeşitlilik Programı

GOOGLE

Google Cloud,  daha fazla sayıda otistik kişiyi işe almak amacıyla, 2021 yılında Stanford Üniversitesi ile birlikte Otizm Kariyer Programını başlattı. 500’e yakın Google Cloud yöneticisi ve işe alma sürecinde yetkili olan kişileri, otizmli adaylarla etkili iletişim kurmak ve daha etkin çalışabilmek adına eğitileceklerini açıkladı.

Bilgi: Google Otizm Kariyer Programı

Kaynaklar: 

1- Forbes Dergisi,  ”İşyerinde Nöroçeşitliliği Kucaklamak Neden Önemli?”
7 Mart 2023

2- CBSNews ”Otistik Spektrumda Yeteneği İşe Almak”, 4 Ekim 2020

3- Headline Diversity, İş Hayatında Nöroçeşitlilik infografiği, 1 Nisan 2024

4-İngiltere’de Otizm, IamOtism, ”İşhayatında Otizm”.

5- ABD’de Otizm, MyDisabilityJobs,  ”Otizm ve Çalışma İstastikleri”.

6- Microsoft ”Nöroçeşitlilik İşe Alım Programı”.

7- SAP ”İşyerinde Otizm Programı”.

8- Dell ”Nöroçeşitlilik Programı”.

9- Google ”Otizm Kariyer Programı”.